دیرینه شناسی اجمالی

تحقیقات وسیعی از سوی آقای دکتر محمود صادقی طجر، از استادان زبان و ادبیات فارسی ، اردو ،عربی، انگلیسی و زبانهای منشعب از واژه های آنگلوساکسون انجام و ریشه یابی  کلمات فارسی در زبان فیلیپینی (تاگالوک) نیز از سوی ایشان انجام شده که حاکی از وجود لغات متعدد فارسی مقدماتی در پیکره زبان ملی این کشور است. یافته های این محقق که در حال حاضر استاد بخش زبانهای خارجی جامعه المصطفی در قم بوده و مشغول تحقیق و تدریس است با عنوان " سهم پرشیا در تمدن جهانی" به چاپ رسیده و نامبرده به غنای مطالب این تحقیقات همچنان ادامه می دهد. نسخه ای از این تحقیقات که علاوه بر دارا بودن اطلاعات جامع در مورد برخی از زبانهای برگزیده، مطالبی را نیز در زمینه وجود واژگان زبان فارسی در زبان تاگالوک دارد، از سوی این نمایندگی به بخش زبانشناسی دانشگاه یو – پی ( دانشگاه ملی فیلیپین) ارائه شده است که محققان و اساتید زبانشناسی این دانشگاه در حال بررسی مطالب مطرح شده از سوی این محقق کشورمان هستند.

از جمله علل نفوذ لغات زبان فارسی به زبان تاگالوک، مراودات تجاری میان سرزمین هند است که قبل از دوران استعمار انگلستان آشنا با زبان فارسی بوده و سفر های بازرگانان آن زمانِ جاده ابریشم از آبهای اطراف مجمع الجزایر فیلیپین و گذر دریانوردان اسپانیایی آگاه از برخی ضرب المثل های زبان فارسی که توسط استاد سخن سعدی در اندلس اسپانیا مورد استفاده قرار می گرفت، عنوان شده است که البته این امر هنوز نیاز به راستی آزمایی و تحقیقات بیشتری دارد.

با مراجعه به متون و نوشته های تاریخ ادبیات شعر کلاسیک فیلیپین و تفحصی در میان شعرای صاحب نام این کشور که بسیار محدودند به " فرانسیس بالاکتاز" (1788-1862 میلادی) برخورد می کنیم که با نام " بالتازار" نیز از او یاد می شود و به ویلیام شکسپیر زبان تاگالوک معروف است.

فرانسیس بالاکتاز برجسته ترین شاعر فیلیپین که به ویلیام شکسپیر زبان تاگالوک معروف است

در مجموعه اشعار این شاعر و ادیب، اشعاری با عنوان " فلورانته اُت لائورا" را می یابیم  که یک رمان عاشقانه محسوب و دارای مطالبی شبیه داستان شیرین و فرهاد منظومه ناتمام 1070 بیتی وحشی بافقی است که تقلید از داستان خسرو و شیرین نظامی گنجوی است. "عمر وحشی بافقی به او مهلت نداد که این مجموعه را کامل کند" با توجه به این که این اشعار به زبان کلاسیکِ تاگالوک نوشته شده و شاعر پس از گذراندن دوره های مقدماتی و متوسطه در فیلیپین تحصیلات عالی خود را در رشته  ادبیات در مادرید به پایان رسانده است آشنایی او با ادبیات شرق و بویژه ایران ( پرشیای قدیم) در اسپانیا بسیار محتمل است که تحقیقاتی را در این زمینه می طلبد تا صحت این گفتار ثابت شود.

وضعیت کنونی زبان فارسی در فیلیپین:

برای آگاهی بیشتر از چگونگی روند حضور زبان فارسی در این سرزمین پاسخ به سئوالات زیر ضروری است:

•         آموزش و مطالعات ادبیات فارسی در مراکز علمی- دانشگاهی
•         استادان، پژوهشگران، ادبا و نویسندگان در زمینه ادبیات فارسی
•         منابع مطالعات و آموزش ادبیات زبان فارسی
•         ترجمه و نشر ادبیات فارسی
•         آثار علمی برجسته تالیف شده در زمینه ادبیات فارسی
•         مطالعات تطبیقی ادبیات فارسی و ادبیات کشور متوقف فیه
•         همکاری و مبادلات علمی – ادبی میان مراکز علمی، فرهنگی و ادبی
•         علاقه مردم، فرهیختگان و نخبگان به ادبیات فارسی
•         خدمات وفعالیت های نمایندگی های فرهنگی ایران در زمینه ادبیات فارسی
•         ادبیات فارسی در کتابخانه ها
•         رویدادهای مرتبط با ادبیات فارسی
•         ملاحظات و پیشنهادات برای گسترش زبان و ادبیات فارسی در فیلیپین

آموزش و مطالعات ادبیات فارسی در مراکز علمی- دانشگاهی:

سابقه آموزش زبان فارسی در فیلیپین به آغاز استقرار وابستگی فرهنگی ایران در فیلیپین وسپس شکل گیری رایزنی فرهنگی در این سرزمین برمی گردد. نخستین وابسته فرهنگی ایران در فیلیپین " آقای جلال تمله" با بهره گیری از یکی از کارمندان محلی ایران که سابقه تدریس در ایران را نیز داشت،  تدریس زبان فارسی را در دو مدرسه ابتدایی در محله مسلمان نشین مهلیکا واقع در جنوب شرقی کلان شهر مانیل آغاز کرد که با توجه به دهه نخست رویداد انقلاب اسلامی و آگاهی آن زمان مسلمانان این کشور از حرکت عظیم اسلامی در ایران بسیار مورد استقبال قرار گرفت، اما بتدریج با اقدامات و فشار های وهابیون فعال در میان مسلمانان شافعی مذهب که تلاش وافری را برای خنثی کردن حرکت های سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی در این سرزمین آغاز کرده بودند، کارمتوقف شد اما در همان دهه نخست وقوع انقلاب، تدریس زبان فارسی در دانشگاه " یو – پی " به همت مسئولین وقت وابستگی فرهنگی آغاز و سپس توسط رایزنان فرهنگی جمهوری اسلامی دنبال و درس زبان فارسی در سطح مقدماتی برای دانشجویان سالهای نخست به صورت واحد درسی اختیاری ارائه شد که این اقدام با نوساناتی از سالهای گذشته تاکنون همچنان ادامه دارد ولی متاسفانه علی رغم سالهای طولانی ارائه زبان فارسی در سطوح آکادمیک و تلاشهای وافر نمایندگی برای استقرار کرسی زبان فارسی، به دلایل مکرر از جمله کمبود علاقمندان ادامه تحصیل در زبان و ادبیا ت فارسی در سطوح بالاتر و شرایط خاصی که دانشگاه یو – پی برای تاسیس کرسی زبان فارسی از جمله حضور دو فوق لیسانس و یا یک دکترای زبان و ادبیات فارسی مستقر در فیلپین که همراه با هزینه های بالایی است، ناکام مانده است و در حال حاضر بیشترین تلاش این نمایندگی برای حضور در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، حفظ جایگاه تدریس زبان فارسی در دانشگاه مورد نظر و در صورت امکان ارائه زبان فارسی در دانشگاههای دیگر است. لازم به یادآوری است که با تلاشها و پیگیرهای مکرر این نمایندگی، زبان فارسی در یکی دیگر از دانشگاه های مانیل به نام دانشگاه " اِمیلیو آگی نالدو" برای علاقمندان ارائه شد که بنا بر دلایل خاص خود بویژه کمبود فارسی آموزان این اقدام نیز متوقف شد.

استادان، پژوهشگران، ادبا و نویسندگان در زمینه ادبیات فارسی:

از جمله افرادی که در زمینه زبان و ادبیات فارسی  در این سرزمین فعالیت کرده اند محدود  آقای دکتر محمود صادقی طجر می شود که مدت طولانی در فیلیپین اقامت داشته و بخشهایی از دیوان باباطاهر را با ترجمه انگلیسی و زبان تاگالوک ( زبان ملی فیلیپین) در این کشور منتشر و تحقیقاتی را نیز در زمینه وجود برخی از لغات و واژه های زبان فارسی در زبان تاگالوک منتشر نموده که نسخه هایی از آن موجود است. همچنین نامبرده یک فرهنگ جیبی لغات عربی – فارسی و انگلیسی را برای تقویت مکالمات کارگران ماوراء بحار فیلیپین در خاورمیانه به چاپ رسانید که مورد توجه علاقمندان قرار گرفت و توسط فروشگاه زنجیره ای ارائه کتاب " نشنال بوک اِستور" چاپ و منتشر شد و تا قبل از توسعه گسترده فضای مجازی به عنوان منبع اصلی آگاهی از لغات مورد نیاز اولیه نیروی کار فیلیپینی در خاورمیانه مورد استفاده وسیعی قرار گرفت. آقای دکتر بهمن صمدی نیز از جمله ایرانیان مقیم این کشور است که دارای سابقه طولانی در تدریس زبان فارسی به غیر فارسی زبانان بوده و از خدمات ایشان در تدریس زبان فارسی در دانشگاه یو – پی نیز در گذشته و حال استفاده شده است.

منابع مطالعات و آموزش ادبیات زبان فارسی:

مدرسین ایرانی،  تدریس زبان فارسی در این کشور را  قبل از تدوین کتب و جزوات ویژه تدریس از جمله آزفا از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سپس بنیاد سعدی، از تجربیات و اندوخته های خود برای تدریس استفاده می کردند اما با تدوین کتب و جزوات و دستورالعملهای ارائه شده از سوی مرکز، از جمله کتاب گام اول، تدریس این زبان با توجه به موارد یاد شده پیگیری می شود.

ترجمه و نشر ادبیات فارسی:

تاکنون کار بر روی ترجمه و نشر ادبیات فارسی بر اساس امور آکادمیکی و دانشگاهی در این کشور انجام نشده است و در همین زمینه می توان تنها به انتشار گلچینی از اشعار باباطاهر و انتشار " سهم پرشیا در تمدن جهانی" اشاره نمود که در مقدمه این نوشتار از آن سخن به میان آمد.

 آثار علمی برجسته تالیف شده در زمینه ادبیات فارسی:

در صورت تکمیل و مستند سازی وجود لغات زبان فارسی در زبان تاگالوک و استفاده از دیگر ابزارهای جمع آوری اطلاعات مستند از جمله مطالعه متون قدیمی و کتابخانه ای  و مصاحبه با گویش گران آن و تکمیل مفروضات از طریق کاربرد فنون آماری، می توان این کار تحقیقی را از جمله آثار علمی برجسته تلقی کرد که تکمیل این پروژه مستلزم داشتن نیروی کار متبحر و اختصاص اعتبارات لازم است. لازم به ذکر است که مطالعات وسیعی از سوی آقای دکتر " هنه لیتو سیویلیا" رئیس فعلی بخش مطالعات آسیایی و دانش آموخته روابط بین الملل از دانشگاه تهران در زمینه سهم ایران در اقتصاد منطقه خاورمیانه و جنبه های سیاسی و اقتصادی آن انجام شده که بیشتر بر جنبه های اقتصادی متمرکز است و از مقوله  زبان و ادبیات فارسی به دور است.

 مطالعات تطبیقی ادبیات فارسی و ادبیات کشور متوقف فیه:

در دهه گذشته کار مشترکی میان رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی - مانیل، انستیتو سروانتس وابسته به سفارت اسپانیا و کمیسیون ملی فرهنگ و هنر فیلیپین با محوریت کارهای ادبی بالاکتاز شاعر بنام فیلیپین انجام شد که در نوع خود اقدام بایسته و شایسته ای در زمینه مطالعات تطبیقی بود اما پیگیری نشد.

همکاری و مبادلات علمی – ادبی میان مراکز علمی، فرهنگی و ادبی:

امضای موافقتنامه فرهنگی میان دو کشور با تلاش های این دوره ی نمایندگی فرهنگی ضمن سفر آقای مانالو رئیس کمیسیون ملی فرهنگ و هنر فیلیپین ( وزیر فرهنگ)به تهران . مراجعه به گزارشات موجود در دهه گذشته نشان می دهد که علیرغم اتمام زمان قرار داد قبلی و تمدید نشدن آن برای مدت بیش از دوازده سال، اقداماتی در این زمینه صورت پذیرفته بود اما در حد نامه نگاری طرفین باقی ماند. لازم به ذکر است این نمایندگی تمام تلاش خود را برای پیاده کردن بند های مندرج در موافقتنامه انجام می دهد و با شرکت در نمایشگاههای فرهنگی و هنری بویژه هفته فیلم تلاش وافری را برای گسترش تبادلات فرهنگی هنری انجام داده که امید است به یاری خداوند بزرگ انتظارات مورد نظر بر آورده شوند.

علاقه مردم، فرهیختگان و نخبگان به ادبیات فارسی :

در مجموع می توان اذعان داشت، آشنایی نسبی فرهیختگان دانشگاهی با تاریخ و گذشته ایران و شنیدن نام شعرای بزرگی چون خیام که نام آنان در بخش تاریخ پرشیا و متون کتب تاریخی آکادمیکی آمده است، نام ایران را در میان دانشگاهیان مطرح کرده است و در این زمینه رایزنی فرهنگی تلاش وافری را در فضای مجازی برای شناساندن چهره های جاویدان ادبیات فارسی به زبانهای انگلیسی و تاگالوک آغاز کرده  که همچنان ادامه دارد.

خدمات وفعالیت های نمایندگی های فرهنگی ایران در زمینه ادبیات فارسی:

نمایندگی به سهم خود علاوه بر آنچه در زمینه اقدام در فضای مجازی بیان شد، نسبت به برگزاری کلاسهای زبان فارسی در دانشگاه ها اقدام نموده است.همچنین آماده کردن فضای مناسب در ساختمان رایزنی فرهنگی برای تدریس زبان فارسی به علاقمندان در رده های سنی مختلف و در صورت امکان دانش افزایی زبان فارسی  به آندسته از دانشجویان فیلیپینی که قبلا واحد اختیاری زبان فارسی را در دانشگاه گذرانده اند از جمله طرح های مورد نظر این نمایندگی است.

ادبیات فارسی در کتابخانه ها :

رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تفاهم نامه ای را با کتابخانه ملی جمهوری فیلیپین امضا نمود که منجر به گشایش اتاق مطالعات ایران در طبقه دوم ساختمان این کتابخانه گردید. این اتاق مطالعاتی نه تنها به عنوان محلی برای تدریس زبان فارسی به علاقمندان که اغلب محصلین دبیرستانها و دانشجویان دانشگاهها بودند مورد استفاده قرار می گرفت، بلکه بعنوان واحد مرجع در دادن اطلاعات به مراجعه کنندگان بویژه در زمینه فرهنگ و هنر ایران اقدامات گسترده ای را انجام داده  که در نوع خود بسیار موفق بوده است. نمای خارجی اتاق مطالعات ایران به شیوه معماری آرامگاه حافظ طراحی شده که جلوه خاصی داشت. کار این اتاق از زمان افتتاح تا وقوع زلزله سهمگین مانیل که منجر به ایجاد شکاف در دیوار و سقف ساختمان قدیمی کتابخانه گردید، همچنان ادامه داشت و از آن تاریخ به بعد اتاق های مطالعات آلمان، چین و آمریکا نیز تعطیل و ادامه کار آنها منوط به اتمام تعمیرات اساسی این بنای قدیمی اعلام شد. بروز برخی مشکلات در برنامه ریزی، تخصیص اعتبار و تغییر دولت های مختلف در فیلیپین و انتصاب روسای جدید که طبعا با ورود هر دولت جدید منصوب می شدند و بروکراسی موجود در این کشور از جمله عواملی بوده اند که تا کنون اتمام این ساختمان به تعویق افتاده است.رایزنی فرهنگی با برقراری تماسهای لازم با طرف فیلیپینی و مسئولین کتابخانه و آرشیو ملی کشورمان امکان امضای تمدید قرارداد این کتابخانه و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران را از طریق فضای مجازی فراهم نمود. پس از امضای این قرار داد آقای ابوالقاسمی رایزن فرهنگی ایران در فیلیپین  طی مذاکراتی از طرف فیلیپینی قویا درخواست بازگشایی مجدد اتاق مطالعات ایران را نموده که با قول مساعد ایشان روبرو گردیده ولی با توجه به موارد ذکر شده این مهم هنوز انجام نشده است. از سویی رایزنی فرهنگی نسبت به ثبت کتب اهدایی در فهرست کتب و اسناد موجود در این کتابخانه که بعضا کتب مرجع مهمی هستند اقدام نموده است تا اطمینان حاصل شود این کتب به خارج کتابخانه منتقل نشده و مراجعه کنندگان تنها بتوانند با مراجعه مستقیم به اتاق مطالعات ایران از آنها استفاده کنند که این امر به خاطر تمام نشدن پروژه تعمیرات اساسی ساختمان همچنان معوق مانده است. شایسته است در صورت موجود بودن نسخ کامپیوتری این گونه کتب و اسناد، نسخه ای از آنها با هماهنگی رئیس کتابخانه ملی فیلیپین در سایت کتابخانه ملی این کشور قرار گیرد تا علاقمندان در هر نقطه ای از این سرزمین و یا ماوراء آن بتوانند از این منابع مهم استفاده نمایند.لازم به یاد آوری است که همزمان با ادامه کار اتاق مطالعات ایران ، مکانی فرهنگی نیز درساختمان کتابخانه شهرداری شهر داوائو واقع در میندانائو افتتاح شد که کار این مکان همچنان ادامه دارد.

رویدادهای مرتبط با ادبیات فارسی:

دعوت از فارسی آموزان دوره های مختلف دانشگاه یو – پی و برگزاری گردهمایی دوستانه در ساختمان رایزنی فرهنگی و گفتگو پیرامون ادبیات و فرهنگ ایرانی.

ملاحظات و پیشنهادات برای گسترش زبان و ادبیات فارسی در فیلیپین:

•     همانگونه که در گزارشات قبل نیز منعکس شد، این نمایندگی معتقد است دستورالعمل ها ، منابع تدریس و غیره برای هر منطقه می بایست خاص  آن منطقه باشد. به طور مثال نسخه پیچیده شده برای کشورهای حوزه آسیای صغیر که زمانی نه چندان دور در حوزه استحفاظی و قلمرو ایران قرار داشتند در کشور های جنوب شرقی آسیا چندان کاربرد مفیدی ندارد.
•     با توجه به جمعیت بالغ بر 115 میلیونی این کشور و جمعیت ده درصدی مسلمانان این خطه که بالغ بر ده میلیون نفر هستند و نظر به پیشرفت نسبی جمعیت شیعیان این سرزمین ، تعدادی از برگزیدگان آنان به جمهوری اسلامی اعزام و تحصیلات حوزوی خود را در حوزه های مختلف در داخل کشورمان به پایان رسانده و برای تبلیغ اسلام راستین به کشور خود مراجعه کرده اند. از جمله پیش شرط های اولیه ادامه تحصیل طلاب فیلیپینی در ایران آشنایی آنان با فارسی کاربردی در ایران است. رایزنی فرهنگی با آگاهی از این امر قریب به 12 سال پیش نسبت به ارائه دوره های  دانش افزائی زبان فارسی فارغ التحصیلان حوزه های مختلف علمیه اعم از خواهران و برادران در شهر زامبوانگا واقع در میندانائو که از نقاط حائز اهمیت است اقدام و طی برنامه های مدونی هشت نقطه در حوزه جغرافیایی میندانائو انتخاب و از هر نقطه یکی از طلاب به شهر زامبوانگا آمده و در دوره دانش افزایی زبان فارسی که توسط آقای دکتر بهمن صمدی ارائه شد، شرکت نمودند. آموزش دیدگان به نقاط استقرار خود بازگشته و با دریافت مقرری بسیار نازل که علاوه بر حق تبلیغ و آموزش علوم دینی که به آنان پرداخت می شد آموزش زبان فارسی را درسطوح مقدماتی آغاز نمودند که بر اساس گزارشات ارسالی کار به خوبی پیش می رفت که متاسفانه به دلایل نامعلومی که هنوز برای این نمایندگی روشن نیست  اعتبارات آن قطع گردید و آموزش زبان فارسی متوقف شد.
•     با مراجعه به نحوه آموزش زبانهای مختلف در شبکه های مجازی درمی یابیم که کارشناسان و آگاهان، زبان مورد نظر را به ساده ترین روش مبتنی بر تقویت مکالمات روزمره مستقر کرده اند به طوری که علاقمندان پس از پیگیری زبان در کمترین زمان قادر به مکالمه با لغات ساده برای رفع نیاز های خویش هستند که امید است این تجربه مد نظر طراحان و متخصصان آموزش زبان فارسی کشورمان نیز قرار گیرد.
•     نظر به این که بسیاری از دوره های زبان و ادبیات در دانشکده زبانشناسی دانشگاه یو – پی و سایر مراکز آموزش زبانهای خارجی با وعده ورود به بازار کار در آن کشورها و یا کار در شرکت های چند ملیتی مستقر در فیلیپین انجام می شود و ارائه آموزش زبان فارسی فاقد چنین مزایایی است، در نظر گرفتن مشوقات لازم مانند اعزام دانشجویان نخبه به ایران اسلامی و تحصیل در رشته های مدرن امروزی امری قابل تامل است.
•     نصب متقابل تندیس مشاهیر سرزمین ها در کشورهای طرف مقابل نوعی از دیپلماسی فرهنگی است که می تواند کاربرد خوبی را در معرفی فرهنگ و هنر هر کشور به همراه داشته باشد این پیشنهاد در فیلیپین نیز قابل اجرا است. در صورت موافقت مرکز، مطالعات لازم و امکان سنجی آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

    منابع و ماخذ:

•       www.geocities.com
•       Greatest Filipino Poet
•       http://en.wikipedia.org
•       http://ganjoor.net
•       http://araza1340.blogfa.com
•          مراجعه مستقیم به دکتر بهمن صمدی از مدرسین با سابقه زبان فارسی در فیلیپین
•          متن تهیه شده از سوی دکتر محمود صادقی تجر به زبان انگلیسی با عنوان "سهم پرشیا در تمدن جهانی"
•          استناد بر برخی گزارشات ارسالی رایزنی فرهنگی به مرکز